نشانه شناسی داعش

                              نشانه‌شناسی دولت اسلامی عراق وشام (داعش)

نویسنده:مسعودمرادپورگیلده(دانشجوی دکترای علوم سیاسی گرایش مسایل ایران)

[email protected]                                                                                                     

1. مفهوم نشانه شناسی

در انگلیسی semiology، همچنین Semiotics و یا Semeiotics از واژه یونان (سِمِئیون) به معنی نشانه  مطالعه نشانه‌ها و نمادها است . نشانه‌شناسی  علمی است که به بررسی انواع نشانه‌ها، تعبیر  آنها، و قواعد حاکم بر نشانه‌ها می‌پردازد؛ و چگونگی ارتباط و معنا را در پدیده‌ها و نظام‌های نشانه‌ای گوناگون مطالعه می‌کند. نشانه، پدیده‌ای ملموس و قابل مشاهده می باشد که جانشین یک پدیده­ی غایب می‌شود و بر آن دلالت می‌کند.نشانه، ضرورتاً باید نمود مادی داشته باشد تا به‌وسیله یکی از حواس انسان دریافت شود. اما چیزی که نشانه بر آن دلالت می‌کند می‌تواند مادی یا ذهنی، واقعی، یا خیالی، و طبیعی یا مصنوعی باشد. آنچه در یک بافت نشانه است، خود در بافت دیگر می‌تواند مدلول یک نشانه دیگر باشد. در عین حال هر پدیده می‌تواند در بافت‌های متفاوت، نقش‌های نشانه‌ای متفاوتی داشته باشد. به مجموعه‌ای از نشانه‌ها و قواعد حاکم بر روابط میان آنها که یک نظام را می‌سازند، رمزگان گفته می‌شود و در چارچوب همین نظام است که نشانه‌ها تعریف می‌شوند و ارزش و معنا پیدا می‌کنند. در چارچوب همین نظام و بر پایه قواعد و روابط موجود در آن نشانه‌ها با یکدیگر ترکیب می‌شوند و یک پیام  یا متن  را می‌سازند.علم نشانه شناسی با بررسی نشانه ها کمک می کند تا افراد دنیای اطراف خود را به واسطه نشانه ها درک کنند و کمک می کند تا نظام های نشانه ای رمزگذاری و رمزگشایی بشوند و افراد را قادر می سازد تا از رهگذر این نشانه ها بتوانند ارتباط با جهان اطراف خود برقرار بکنند .

            سیستم های نمادین و نشانه شناختی ، سیستم هایی اند که بین آنها رابطه است و موقعیت های مدیریت پذیری ما را به بحث نظم می کشاند که این رویکردی است از جانب گروهی از نظریه پردازان که در مرکزشان فوکو و بوردیو قرار دارند که اصل اساسی تمام حوزه های اجتماعی را در مسأله نظم می بینند .روش انسان شناسی نشانه شناختی با روش نشانه شناسی متفاوت است . نشانه شناسان وارد مباحث صوری متأثر از نظام فکری سوسوری می شوند و تا به امروز ادامه پیدا می کند و این امر در انسان شناسی مورد پذیرش نیست.  نگاه انسان شناسی  به نشانه شناسی نگاه اجتماعی – فرهنگی است . افراد برا اساس سیستم نشانه شناختی و نمادین رفتار می کنند و این سیستم بین فرهنگ های مختلف فرق می کند و حتی در داخل فرهنگ ها هم تفاوت وجود دارد . رابطه تفسیر نشانه شناختی با تجربه زیستی مهم است . سیستم سمیوتیک از طریق زبان شناختی و شناختی به کمک ما می آید و در بازنمایی تمام تصاویر انسان شناسی مثل عکس و تصویر و غیره واقعیت بیرونی را با واقعیت فردی سعی می کند منطبق کند و بدن فردی را به بدن اجتماعی تبدیل می کند .

2.نشانه شناسی گروه تروریستی داعش

 داعش به عنوان يک جنبش سلفي وتکفيري، به دنبال احياي گذشته در زمان حال بوده و نوعي نگاه نوستالژيک نسبت به تاريخ گذشته اسلام براساس تفکرات پدرسلفی گری ابن تیمیه دارد.از همين رو دومين مولفه اي که در کنار توحش بي حد و حصر اين گروه تروريستي مشاهده مي شود، نمادگرايي ونشانه شناختی  قابل توجه آن است.باتوجه به نشانه شناسی هایی که وجودداردنشان می دهد این گروه تروریستی دست دردست سردمداران وهابیت واستکبارجهانی دارد.بنا به گفته موشه یعلون وزیرجنگ رژیم صیهونیستی(اسراییل) غاصب چندماه پیش درکنفرانسی درتل آویو: که مادرجنگ2006 به سراغ مچ ایران رفتیم وحزب ا.. گلوی مارا فشرد اما مااشتباه کردیم واین باعث شد بازو خون رسانی کند(سوریه).وراه حلی که ارائه می دهدجالب است:برای زدن این پیکراول  باید بازو را زد مچ خودش می افتد.با این وجود کارتجهیزمادی ونظامی وهمه جانبه  این گروه تکفیری رادر دستورسیاست های خودقراردادند.اما براساس نشانه شناسی میتوان این گروه تروریستی مدرن را درچاچوب علایم ظاهری خودموردنشانه ونماد شناسی نمود.

الف)نشانه شناسی پرچم

مقوله اول به پرچم اين گروه که برجسته ترين نماد ونشانه آن است باز مي گردد. اغلب گروه هاي تندرو و تروريستي وسلفی از گروه طالبان گرفته تا تشکيلات القاعده و شاخه هاي مختلف آن از پرچم سياه رنگي که عبارت "لا إله إلا ا... محمد رسول ا..." در کنار نماد شمشير بر روي آن نقش بسته، استفاده کرده اند و گروه داعش نيز همين کار را با کمي تغيير انجام داده است.که این پرچم  برآمده از انديشه تکفيري وسلفی ابن تیمیه پدرسلفی گری دارد.

بررسي رنگ ها ونشانه های  به کار رفته در اين پرچم ها و شباهت عجيب آنها، نکات قابل توجهي را در خود نهفته دارد. نخست آن که تمامي اين پرچم ها، سياه و سفيد است و جز سياه و سفيد، هيچ رنگي در آنها به کار نرفته است؛ اين در حالي است که پرچم کشورهاي اسلامي معمولا داراي تنوع رنگ و زيبايي خاصي هستند.مثل ایران و... کاربرد سياه و سفيد و عدم استفاده از رنگ هاي ديگر، به نوعي از تفکر تکفيري وسلفی اين گروه هاي تروريستي حکايت دارد که دنيا را سياه يا سفيد مي بينند و هيچ وضعيت سومي در تفکر وهابي و سلفي آنها جا ندارد؛ هرکه مانند آنها فکر کند سفيد است ومتسحق زندگی و هر کس در هر مورد با آنها مخالف باشد، سياه و مستحق مرگ است به بدترين شيوه هاوشکنجه ها که آنهم برگرفته ازپدرفکری آنان که ابن تیمیه است.

ب) برآمده از نگاه هاي آخرالزماني

دومين تفسيري که مي توان براي پرچم هاي سياه داعش ارائه داد، به رويکردهاي آخر الزماني اين گروه تروريستي باز مي گردد. پرچم هاي سياه نامي آشنا در منابع روايي شيعه و سني در تحولات عصر ظهور است نشانه اي که به شدت مورد توجه گروه هاي تکفيري قرار دارد.اما داعش همان سفیانی نیست ،تفاوت بین داعش و سفیانی، بیش از 10 مورد است:1

1.اختلاف در رنگ پرچم سفیانی و داعش. پرچم سفیانی سرخ رنگ است در حالیکه پرچم داعش، سیاه می باشد.

2. محل خروج سفیانی وادی یابس است در حالی که محل داعش در شمال سوریه و عراق است.

3. بر اساس روایات اسلامی، سفیانی شخص خاصی است در حالی که داعش جریان است. سفیانی، شخص محور است در حالیکه داعش، بیشتر جریان محور است.

4. نسب و نام سفیانی در روایات آمده است که سفیانی از نسل ابوسفیان و یزید بن معاویه است اما در مورد رهبر داعش، ابوبکر بغدادی چنین چیزی را نمی توان بررسی نمود.

5. در روایات قدرت سپاه سفیانی بسیار هولناک ذکر شده است تا جایی که به سرعت شام و عراق را می گیرد در حالی که داعش از چنین قدرتی برخوردار نیست و هنوز نتوانسته است بر کل منطقه سوریه مسلط شود.

6.سفیانی بیش از 15 ماه حكومت نمی كند. در صورتی كه داعش بیش از 15 ماه تشكیل شده است و چند سال است که در سوریه در حال جنگ است و هنوز نتوانسته است بر کل منطقه سوریه تسلط پیدا کند. در حدیث معتبری امام صادق(ع) فرمود: «مِنْ أَوَّلِ خُرُوجِهِ إِلَى آخِرِهِ خَمْسَةَ عَشَرَ شَهْراً سِتَّةُ أَشْهُرٍ یُقَاتِلُ‏ فِیهَا فَإِذَا مَلَکَ الْکُوَرَ الْخَمْسَ مَلَکَ تِسْعَةَ أَشْهُرٍ وَ لَمْ یَزِدْ عَلَیْهَا یَوْماً»: از اول قیام سفیانی تا آخر کارش 15 ماه است. شش ماه می‌جنگد و پنج آبادی را می‌گیرد و نه ماه حکومت می‌کند و یک روز هم بیشتر نمی‌شود.در روایت دیگری امام صادق(ع) این پنج منطقه را در شام نام می‌برد: «مَلَکَ کُوَرَ الشَّامِ الْخَمْسَ دِمَشْقَ وَ حِمْصَ وَ فِلَسْطِینَ وَ الْأُرْدُنَّ وَ قِنَّسْرِینَ»: مناطق پنجگانه آمده در روایات اکنون چهار کشور سوریه، لبنان، فلسطین و اردن است.

طبق این بیان اولاً سفیانی کسی است که شش ماه بتواند چهار کشور را بگیرد و بسیار روشن است که این نشانه به هیچ وجه قابل تطبیق بر داعش نیست، ثانیاً کل شورش و حکومت سفیانی از ظهور تا افولش بیش از پانزده ماه نخواهد بود، در حالی که داعش بیش از دو برابر این مدت است که شر و ضرر آن متوجه کشورهای اسلامی شده است و حتی یک کشور را هم نتوانسته است بگیرد. علاوه بر اینکه، امیرالمؤمنین(ع) فرمود: «یَخْرُجُ بِالشَّامِ فَیَنْقَادُ لَهُ‏ أَهْلُ‏ الشَّام»: سفیانی شورش می‌کند و اهل شام از او پیروی می‌کنند، در حالی که روشن است مردم سوریه به طور کامل، داعش را حمایت نکردند.

7.طبق روایات، سفیانی پس از سرکوب مخالفان اش در شام، هدفی جز حمله به عراق ندارد، از این‌رو، با سپاهی بزرگ به سمت عراق رهسپار می‌شود، اما در میانه راه، در منطقه‌ای به نام قرقیسیا (شهری در سوریه در محل اتصال رود خابور و فرات) جنگی هولناک درمی‌گیرد و بسیاری کشته می‌شوند. آنگاه سپاه سفیانی پس از پیروزی در نبرد قرقیسیا به صورت هم‌زمان با دو سپاه مختلف به مدینه و عراق یورش خواهد برد. در حالی که داعش، در میانه حمله به عراق، چنین نبردی (جنگ قرقیسیا) را انجام نداد.

8 .اگر داعش، سفیانی است، پس باید خراسانی و یمانی نیز خروج کرده باشند، در حالیه هنوز جنین مساله ایی رخ نداده است. در حدیث معتبری امام صادق(ع) فرمودند: «إِنَّ أَمْرَ السُّفْیَانِیِّ مِنَ الْأَمْرِ الْمَحْتُومِ وَ خُرُوجُهُ‏ فِی‏ رَجَب» و در حدیث معتبر دیگری امام صادق(ع) فرمودند: «خُرُوجُ الثَّلَاثَةِ الْخُرَاسَانِیِّ وَ السُّفْیَانِیِّ وَ الْیَمَانِیِّ فِی‏ سَنَةٍ وَاحِدَةٍ فِی شَهْرٍ وَاحِدٍ فِی یَوْمٍ وَاحِد». طبق این دو روایت سفیانی در ماه رجب و همزمان با خراسانی و یمانی شورش خواهد کرد، روشن است که به هیچ وجه این نشانه قابل تطبیق بر داعش نیست، زیرا هنوز نه خراسانی قیام کرده نه یمانی.

9.و اگر داعش، همان سفیانی است، باید طبق روایات، علاوه بر حمله به عراق، لشکری را نیز به سمت کشور عربستان و شهر مدینه و مکه، فرستاده باشد، در حالیکه همگان می دانند، چنین اتفاقی نیفتاد.

ج)نشانه دلبستگي به خلافت عباسي

سومين تفسيري که براي پرچم هاي سياه داعش ارائه شده است، اين پرچم ها را شبيه پرچم هاي سياه خلافت هاي اموي و عباسي دانسته و آن را نمادي از دلبستگي داعشيان به خلافت اموي و عباسي معرفي مي کند. البته اين دلبستگي تنها به پرچم ختم نمي شود. اخيرا کتابي به وسيله يکي از علماي تکفيري در توجيه خلافت ابوبکر بغدادي به نام «پيش آمدن دست ها براي بيعت بغدادي» چاپ شده است. نويسنده در اين کتاب براي ابوبکر بغدادي خصوصيات و مناقبي را مي آورد و وي را حسيني معرفي کرده و نسب او را به اهل بيت(ع) وصل مي کند. نويسنده در اين کتاب بر قريشي بودن ابوبکر بغدادي تاکيد و وي را فقيه و خُبره در دين معرفي کرده است، چون علماي اهل سنت در گذشته از شرط قريشي بودن حاکم دست کشيده بودند، تکفيري ها ووهابیها مي خواستند بغداد را اشغال کنند و مثل هارون الرشيد اقامه خلافت کنند و به همين خاطر اين توجيهات را ارائه کرده اند.

3. پوشش

پوشش اعضای گروه داعش نمادو نشانه های خاصی دارد. داعشي ها معمولا لباس سياه برتن دارند. در اولين و تنها نوار ويدئويي منتشر شده از ابوبکر البغدادي سرکرده اين گروه هم لباسي مشکي داشته و عمامه اي مشکي نيز بر سر گذاشته است.برخي منابع وابسته به داعش سعي کرده اند بين اين عمامه با عمامه اي که بنا به برخي روايت هاي تاريخي، پيامبر در زمان فتح مکه بر سر گذاشته، ارتباط ايجاد کنند. داعش در اين خصوص در صفحه توييتر خود آورده است: «چرا عمامه سياه؟ در صحيح مسلم از جابر رضي ا... عنه آمده است: روز فتح مکه پيامبر را ديدم که عمامه سياه برسر داشت.» با اين حال لباس هاي مشکي بغدادي درست بر خلاف لباس هاي بلند سفيدي است که بسياري از سلفي ها و اعضاي گروهک هاي تروريستي ديگر به پوشيدن آن عادت و اعتقاد دارند.

4. پروژه رقيب سازي براي حزب ا...

ژنرال وسلي کلارک فرمانده پيشين ناتو اخيرا در رابطه با چگونگي شکل گيري داعش اذعان کرده است که داعش نتيجه تلاش همپيمانان آمريکا در خاورميانه براي ايجاد يک ميليشياي نظامي براي مقابله با حزب ا... لبنان است. واقعيتي که سيمون هرش ستون نويس شهير نيويورکر در سال 2007 به آن اشاره کرده بود. از همين رو کارشناسان رسانه معتقدند، نحوه پوشش و چهره خلیفه ابوبکر البغدادي در اين فيلم به گونه اي طراحي شده بود تا هر چه بيشتر شبيه سيد حسن نصرا... دبيرکل حزب ا... لبنان باشد، اين را از القاب فاخري! –نظير القرشي الهاشمي الحسيني- که هواداران البغدادي براي وي تراشيده اند نيز مي توان مشاهده کرد. به نظر مي رسد علاوه بر اسلام هراسي ، پروژه رقيب سازي براي محور اصيل مقاومت در منطقه با يک جريان مزدور، خشن و جنايتکار وابسته نيز کليد خورده است.

5.جغرافيا

نمادهاي داعش نمادهاي جغرافيايي وژئوپلیتکی اين گروه است که عبارتنداز :

الف)احياي خلافت از قسطنطنيه تا بغداد

آرزوي دستگاه خلافت در تمام دوره عباسي، تصرف قسطنطنيه بود که در قرن نهم توسط عثماني ها به دست آمد اما اين قدر اين آرزو در وجودشان جاي گرفته بود که هنوز هم در روايات مربوط به ظهور، فتح قسطنطنيه که قرنها پيش صورت گرفته از علائم ظهور شمرده مي شود! هرچه هست، اصل جدال با روم و غرب ريشه در همين باور ها دارد. به علاوه، اين خلافت، ريشه اموي جدي دارد و روايات فضائل شام يکي از محور هاي اصلي آن است. در اين مسير و از ديد داعش، از بغداد که قرنها مرکز خلافت عباسي بوده، نمي‌توان گذشت. اين شهر در اين تجربه جايگاه ويژه اي دارد لذا يک سيد حسيني بدري سامرايي، اما سني، خود را «ابوبکر بغدادي» مي خواند. اين مي تواند الهام بخش اين نکته باشد که وي پا جاي پاي اولين خليفه مي گذارد.

ب)موصل و انديشه هاي رشيد رضا

يکي ديگر از نمادهاي جغرافيايي داعش شهر موصل و اهميت آن است. داعشي ها موصل را مرکز خلافت خود قرار داده اند. اين پرسش که «بر چه اساسي شهر موصل مرکز خلافت گروه داعش قرار گرفته است؟» از پرسش هاي مهمي است که پاسخ به آن از ديدگاه برخي از تحليل گران، بسياري از قضاياي پنهان را در خصوص داعش آشکار مي کند. برخي تحليل گران انتخاب موصل به عنوان پايتخت خلافت داعش را به انديشه هاي رشيد رضا متفکر برجسته مصري نسبت مي دهند. رشيد رضا در کتاب «الخلافه و الامامة العظمي» که در واقع مجموعه  سلسله مقالات رشيد رضا در نشريه اي (هفته نامه چاپ قاهره در سال 1922) به نام «المنار» است و در باب خلافت نگاشته شده ، شاخصه هايي که خلافت اسلامي بايد داشته باشد و ترتيبات و ضوابطي که بايد از آن برخوردار باشد، را تشريح مي کند. رشيد رضا خاطرنشان مي سازد که خلافت بايد در يک منطقه بينابين شبه جزيره عربستان و آناتولي (قسمت آسيايي ترکيه: آسياي صغير) که در آنجا عرب ها، ترک ها و کردها در کنار يکديگر زندگي مي کنند، في المثل در موصل، برپا شود و مناطق مجاور آن (که همچنين مورد ادعاي سوريه بود) به آن منضم گردد. رشيد رضا در اين خصوص، اظهار اميدواري مي کند سوريه، عراق و ترکيه بر سر موصل، که جايگاه آن روي نقشه هاي قبل از جنگ اول جهاني مشخص نبود، منازعه نکنند، زيرا موصل همان طور که از نامش برمي آيد، «محل وصل» و رابطه معنوي ميان جوامع عرب، ترک و کرد، که همگي مسلمان هستند، خواهد بود.

نتیجه گیری:

 به نظر میرسد در پشت پرده تشکیل گروه تروریستی تکفیری داعش، اتاق فکرهای جریان باطل، یهود، صهیونیسم مسیحی و سرویس های اطلاعاتی غربی، هستند و با مطالعه گسترده در ادبیات آخرالزمانی، تلاش کرده اند تا به خیال خام خود، مدیریت وقایع نزدیک به ظهور منجی آخرالزمان، را در دست بگیرند. شاهد بر اینکه علاوه بر تشکیل داعش و سوء استفاده از پرچم های سیاه در بشارت های پیامبر، از تشکیل گروه ترویستی خراسان، این بار با سوء استفاده از پرچم هایی از ناحیه خراسان (رایات من قبل خراسان)، خبر می دهند. تا با شبیه سازی کاریکاتوری از علائم ظهور، تحولات و وقایع نزدیک به ظهور را در دست بگیرند. تلاش های مضحک "محور غربی ــ عبری ــ عربی" و "ائتلاف صهیون – صلیبی – سلفی /وهابی" برای سوء استفاده از روایات ملاحم و شبیه سازی کاریکاتوری از روایات آخر الزمانی، همچنان ادامه خواهد داشت تا امر بر همگان، مشتبه شود.

پی نوشت:

1. الغیبة للنعمانی؛  ابو عبدالله، محمد بن ابراهیم بن جعفر کاتب نعمانی، ص300

2. نعمانی، الغیبۀ، ص ۲۹۰

3. ابن طاووس، فتنه ها و آشوب های آخرالزمان، ص ۳۰