مسئولیت عقلانی

بشر از آن رو كه حيواني است عاقل و متفكر، يك مسئوليت عقلاني دارد جداي از ساير مسئوليتها. آن مسئوليت عقلاني اين است كه آراء و نظرياتي را بايد بپذيرد كه دليل كافي و وافي بر اثبات آن داشته باشد. اگر مي گوييم الف ب هست. بايد دليل تام داشته باشيم. «Rational Responsibility» البته اگر ادعا تجربي باشد، دليل هم تجربي و اگر عقلي با نقلي باشد، دليل هم عقلي يا نقلي.
اين مطلب مسلم است و لكن هيچ انسان غير معصومي نمي تواند ادعا كند كه من هر كلامي را كه مي گويم دليل تام و تمام آن را آماده دارم. در طول تاريخ هيچگاه چنين نبوده است.
ما انسانها غير از اين راه صحيح و منطقي از راههاي ديگري هم مطلب مختلف را قبول مي كنيم كه در اينجا به چند راه از طريق استقراء اشاره مي كنيم.

⭕️پاسخ های نادرست به مسئولیت عقلانی

1️⃣طريق اول
گاهي ما انسانها يك راي را مي پذيريم به اين دليل كه مخالف آن راي را نشنيده ايم. و گويا نشنيدن سخن مخالف، خود دليل پذيرش ما مي شود.

2️⃣طريق دوم
گاهي ما سخني را قبول مي كنيم چون دليل مخالف آن را ناكافي و غلط مي دانيم. و البته اين راه منطقي نيست. چرا كه ضعف ادله مخالف دال بر صحت مدعي نيست. شايد سخن سومي صحيح باشد و بر فرضی كه دو مدعا متناقض باشند، شايد سخن مخالف واقعاً دليل صحيحي داشته باشد كه اصلاً مخالفين آن را نفهميده اند يا ذكر نكرده اند. به هر حال هر سخني براي اثبات خودش بايد دليل كافي داشته باشد.

3️⃣طريق سوم
گاهي ما كلامي را مي پذيريم براي اين كه قابل رديابي و تحقيق نيست. گوينده ی سخن اصلاً مشخص نيست نظير نائمات و شايعات. انسان در مقابل اين سخنان مقاومت كمتري نشان مي دهد.

4️⃣طريق چهارم
گاهي رايي را مي پذيريم چون نپذيرفتن آن راي جريمه دارد. مثلاً مقام و اعتبار اجتماعي شخص از بين مي رود. يا مادر از بچه ناراحت مي شود.

5️⃣طريق پنجم
بعضي مواقع مطلبي را قبول مي كنيم چون قبول آن پاداش در بر دارد.
توجه داشته باشيم كه پذيرش در اينجا شامل انقياد و تسليم شدن در مقابل كلام هم مي شود.

6️⃣طريق ششم
بعضي اوقات كلامي را مي پذيريم چون با مجموعة آراء سابق و ذهنيت ما هماهنگ است.

7️⃣طريق هفتم
گاهي نكته اي را قبول مي كنيم چون نياز هاي روانشناختي ما را ارضاء مي كند. و اتفاقاً اين بحث در مورد اسلام خيلي مهم است. وقتي مي گوييم اين كلام از فطريات است. يعني به نيازهاي وجودي ما جواب مي دهد. يا به تعبير ديگر به نيازهاي نفساني ما پاسخ مي دهد. بعنوان مثال از ميان دو گزارة زير :
انسان نابود شدني نيست. و انسان نابود شدني است، بر فرضي كه هيچ كدام دليلي نداشته باشد، جمله اول موافق با طبع و مذاق انسان است و موجب اطمينان مي شود بخلاف دومي كه موجب نا اميدي و نارضايتي و تشويش انسان مي شود.

8️⃣ طريق هشتم
در مواقعي هم انسان نظري را قبول مي كند، به خاطر اينكه شخص گوينده را قبول دارد و چون نظرات ديگر گوينده را صحيح ديده است، اين مطلب را هم قبول مي كند.

توضیحی درباره ی طريق هفتم
در مورد طريق هفتم مطلبي هست. يكي اينكه بسياري از محققين در دين اعم از متدين و غير متدين مي گويند، اكثر پذيرشهاي آدمي از همين راه است.
مطلب ديگر اينكه گزاره هاي دستة هفتم گاهي چنان است كه اگر دليل كافي هم بر خلاف آنها اقامه شود، باز مقبول انسانها هست. البته دوست داشتن انسان بمعني صحت راي نيست.

خ .از.ک :درسگفتار منشأدین ، ج3