کتاب فرانسوی "جنگ ایران-عراق: اولین جنگ خلیج [فارس] (1988-1980)" (La Guerre Iran-Irak. Première guerre du Golfe 1980-1988) اثر "پیر رزو"، توسط "نیکولاس الیوت" (Nicholas Elliott) در نوامبر 2015 (اواخر آبان 1394) به انگلیسی ترجمه و در کتاب تحت عنوان "جنگ ایران-عراق" (The Iran-Iraq War) توسط انتشارات دانشگاه هاروارد به چاپ رسید. پیر رزو، پژوهشگر ارشد و مدیر مؤسسۀ تحقیقات استراتژیک مدرسه نظام (IRSEM) پاریس است.
در معرفی کتاب به زبان انگلیسی در سایت انتشارات دانشگاه هاروارد میخوانیم:
«از سال 1980 تا 1988، ایران و عراق درگیر طولانیترین جنگ سنتی قرن بیستم شدند. مصائب این جنگ شامل کشتار سربازان نوجوان، استفاده از تسلیحات شیمیایی، برخورد کشتیهای غیرنظامی در خلیج (فارس)، و تخریب شهرها بودند. جنگ ایران و عراق بینش پایداری در خصوص درگیریهایی که میتواند در یک منطقه به برافروختن آتش جنگ باعث گردد ارائه میدهد، اما این جنگ در غرب بسیار کم شناخته شده است. پیر رزو نشان میدهد که چگونه این جنگ به عنوان نقطه کانونی برای فهم ژئوپلیتیک خاورمیانه، اختلافات ریشهای عمیق و مخرب مابین مسلمانان شیعه و سنی، آمال ایران برای تبدیل شدن به قدرت هستهای، و کشمکشهای ادامهدار در عراق را باقی گذارده است. وی کلیدهای ارزشمندی برای کشف و درک رفتار ایران و کشمکشهای داخلی را فراهم میکند.
رزو این کتاب را بر پایه آرشیوهای نظامی، تاریخ شفاهی و مصاحبههای شفاهی ارتش آمریکا با فرماندهان صدام نگاشته است. رزو همچنین برای ترسیم استراتژیهای تغییرپذیر جنگ و اقدامات سیاسی و نظامی پویا، حیلهها و نیرنگهای نیروهای مخالف با هر کدام از این دو رژیم، تأثیر این جنگ بر روی تولید نفت به عنوان یک ضرورت برای هر دو کشور، نگاهی به صحنه بینالملل داشته است. از ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی گرفته تا اسرائیل، اروپا، چین، کشورهای عربی، و بسیاری از کشورهای دیگر در این جنگ دخالت کرده و از یکی از دو طرف جنگ حمایت نمودند و گاهی نیز اتحادهایی را تشکیل دادند.
کتاب "جنگ ایران-عراق" به سؤالاتی در خصوص این معمای تاریخی پاسخ میدهد. چرا صدام این جنگ پرهزینه و در نهایت بینتیجه را آغاز کرد؟ چرا جنگ هشت سال طول کشید درحالیکه میتوانست در چند ماه پایان یابد؟ چه کسی پیروز واقعی یا بازنده این جنگ بود؟»
روزنامه فرانسوی لوموند در معرفی این کتاب نوشته است:
«اولین جنگ خلیج[فارس] که از سال ۱۹۸۰ تا ۱۹۸۸ رُخ داد، این جنگ از دو جنگ دیگر از این جنگهای سهگانه کمتر شناخته شده است. جنگ دوم خلیج[فارس] در سال ۱۹۹۱ و جنگ سومی بین سالهای ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۱ اتفاق افتاد. اولین جنگ خلیج[فارس] ایران مذهبی را در مقابل عراق لائیک قرار میداد؛ جنگی که 8 سال به طول انجامید و امروز تقریباً تصویر روشنی از آن در دست نیست، همچنین اثر مرجعی در رابطه با آن نگاشته نشده و در مرتبۀ پایینتر از همه این موارد، این جنگ موضوع فیلم بلندی نبوده است.
آخرین کتاب پیر رزو (Pierre Razoux)، مدیر پژوهشهای مؤسسه تحقیقات استراتژیک مدرسۀ نظام (Irsem) به نام "جنگ ایران و عراق: اولین جنگ خلیج [فارس] از ۱۹۸۰ تا ۱۹۸۸" (La guerre Iran-Irak: La première guerre du Golfe(1980-1988)، این خلأ را با قراردادن خواننده در وحشت این سلاخخانه پُر میکند.
33 سال پس از شروع مخاصمات، پیر رزو درهای جنگی را به روی ما باز میکند که برای منطقه خاورمیانه سرنوشتساز بود؛ چرخشی ژئوپلیتیک که تأثیرات آن همچنان موجود است. در آن زمان، غرب و شرق قصد داشتند جلوی ایران انقلابی را بگیرند. به این منظور، آمریکاییها، اروپاییها و شورویها روی عراق لائیک به رهبری صدام حسین حساب میکردند. نتیجه آن، 60/3 میلیارد یورو (60 میلیارد و 300 میلیون یورو) کمک نظامی به بغداد بود که ۱۷ میلیارد آن را فرانسه تأمین کرده بود.
آمریکاییها هم که بهنوبه خود رسماً طرفدار عراق بودند و 187/2 میلیارد یورو (187 میلیارد و 200 میلیون یورو) بهحساب آنها واریز کردند. اما درواقع، آنها برای رژیم ایران هم تجهیزات نظامی به ارزش 486/7 میلیون یورو فرستادند. این مساعدت در تاریخ "ایران گیت" نام گرفته است. [البته باید توجه داشت که بیشتر کمکهای آمریکا به عراق بهصورت مخفیانه بوده و از سوی دیگر صحت ماجرای ایران گیت مورد تردید جدی قرار دارد و افشای ماجرای مک فارلین یا ایران گیت، اعتبار آمریکا را در نزد متحدانش مخدوش کرده و عزم این کشور برای شکست ایران در جنگ را بیشتر نمود.
ویژگی این کتاب 604 صفحهای این است که از منابع عراقی چاپنشدهای استفاده کرده که توسط نیروهای آمریکایی بعد از کمپین سال ۲۰۰۳ جمعآوری شدهاند. نویسنده که پیشازاین بهعنوان محقق کالج ناتو در رُم مشغول به کار بوده، به فایلهای صوتی صدام حسین دسترسی داشته که در آن بحثهای ستاد نظامی بین رئیس دولت عراق و ژنرالهایش در جنگ علیه ایران ضبط شدهاند.
این کتاب همچنین بهخاطر مدتزمان کار تحقیقی که نیاز داشته ـ ده سال کار در پایتختهای دو کشور درگیر جنگ ـ و همچنین استفاده از منابع ایرانی برای اولین بار، کتابی متمایز است.
این کتاب با پرداختن به موضوعات اصلی پیرامون جنگ بین دو کشور ایران و عراق، نظرات گذشته را به چالش میکشد. فصل مربوط به حضور نیروهای های کمسنوسال ایرانی متأثرکننده است. فصل مربوط به شهادت کردها که در اثر گازگرفتگی در حلبچه کشته شدند، تکاندهنده است. استفاده از گاز و جنگ سنگری مانند ۱۹۱۴، استفاده از تانک و بمباران شهرها مانند ۱۹۳۹، از جنگ ایران و عراق برآیندی از دو جنگ جهانی میسازد.
با این کتاب، آخرین جنگ تمامعیار قرن بیستم را که پیروز رسمی نداشت، بهتر میسنجیم. هر دو کشور به زانو افتادند، اما عراق از سال ۱۹۸۸ به اینطرف به دنبال بُرد بود و صدام حسین در رأس کشوری تا دندانمسلح به کُویت نظر داشت که پادشاهیهای عرب و ایالاتمتحده آمریکا را نگران میکرد؛ مقدمهای برای دومین جنگ خلیج [فارس] در ۱۹۹۱.
برای فهمیدن خطوط ترک برداشته کنونی در خاورمیانه، باید به زمین نبرد در امتداد مرز ایران و عراق بازگشت. با اینکه پرونده این جنگ در ۲۰ اوت ۱۹۹۰ با امضای عهدنامه صلح [و قبول تمام خواسته های ایران از سوی عراق] بسته شد، واقعیت این است که شناخت چالشهای بحران عراق و ایران در قرن ۲۱ بدون رجوع به تبارشناسی این نخستین جنگ کثیف خلیج [فارس]، غیرممکن است.»
فهرست محتوا
کتاب 688 صفحهای «جنگ ایران-عراق»، با ترجمه نیکولاس الیوت، پس شامل مقدمه و چکیده، و 31 فصل به شرح زیر است:
پس از فصول کتاب، ختم سخن نیز در فصل مجزایی ارائه شده است. همچنین ضمیمه کتاب شامل این مباحث است:
الف) روزشمار
ب) ایران و عراق در دهۀ 1980
پ) نیروهای مسلح
ت) تقابل نظامی
ث) کمک نظامی خارجی
ج) نفت
چ) ناوهای بینالمللی حاضر در خلیج(فارس)
ح) بازندگان جنگ
خ) هزینههای مالی
یادداشتها، منابع، تقدیر و تشکر و نقشهها (30 مورد) سایر قسمتهای کتاب را تشکیل میدهند.
با توجه به فرانسوی بودن پیر رزو، کتاب حاضر در واقع نگاه و موضع فرانسه به جنگ عراق علیه ایران و کمکهای فرانسه به عراق را نیز مورد واکاوی دقیق قرار میدهد و از این لحاظ کتاب حاضر منبع خوبی در این زمینه به حساب میآید.
سیاسی- فرهنگی-تحلیلی- مسعودمرادپور...